Święty Janie Nepomucenie - miej nas w opiece!

Rzeźba św. Jana Nepomucena (XVIII w.) z niszy parawanowej dzwonnicy została poddana gruntownej konserwacji.

Historia życia św. Jana Nepomucena.
Jan urodził się w 1348 r. w Pomuku (późniejsza nazwa Nepomuk) koło czeskiej Pragi. Wówczas, będąc jeszcze klerykiem, Jan figurował w dokumentach kurii biskupiej w Pradze w charakterze notariusza. W roku 1380 został wyświęcony na kapłana i otrzymał probostwo przy kościele św. Galla (Gawła) w Pradze. W roku 1387, jako doktor prawa powrócił do Pragi. Został mianowany kanonikiem przy kolegiacie św. Idziego, a w dwa lata potem również kanonikiem przy kościele świętych Piotra i Pawła w Wyszehradzie. W roku 1390 został archidiakonem i proboszczem w Zatoc (Saaz). Stąd jednak rychło arcybiskup Pragi powołał Jana na swojego wikariusza generalnego. Był to wielki zaszczyt, bowiem urząd ten dawał Janowi pierwsze miejsce po metropolicie w diecezji. (Galeria na str. 2.)

 Podczas trwającego sporu między Wacławem IV Luksemburczykiem a arcybiskupem Pragi Jan, będąc mediatorem, został uwięziony przez porywczego króla. 20 marca 1393 r. i poddany torturom. Według relacji brał w nich udział sam król. Potem na pół żywego Jana zrzucono w nocy z mostu Karola IV do rzeki Wełtawy, która przepływa przez Pragę. Ludowa legenda dodała do żywotu, że kapłanowi przywiązano kamień młyński do szyi i że kamień ten urwał się; że niezwykła jasność obudziła mieszkańców Pragi; że król, widząc poruszenie ludu, odbył pokutę i tym podobne opowieści. Według "Kroniki" Tomasza Ebendorfera z Haselbach z 1450 r. Jan zginął, ponieważ odmówił ujawnienia tajemnicy spowiedzi małżonki królewskiej - królowej Zofii. Uważany jest za pierwszego męczennika tajemnicy spowiedzi. Ciało Męczennika znaleziono dopiero po pewnym czasie (17 kwietnia) i pochowano w kościele Świętego Krzyża, położonym blisko rzeki. Z czasem przeniesiono je do grobowca pod katedrą z napisem: Johannes de Pomuk.
Święty Jan jest patronem zakonu jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy i tonących oraz orędownikiem podczas powodzi. Jest także patronem mostów. Śladami niegdyś bardzo żywego kultu św. Jana Nepomucena są liczne figury stawiane zazwyczaj na rozstajach dróg i w okolicy przepraw rzecznych. Wiele takich figur można spotkać w całej Polsce. Jest także popularnym patronem kościołów i parafii.

Stan zachowania rzeźby z Jodłowej.
Rzeźba drewniana, pełnoplastyczna, polichromowana, wykonana z jednego kloca drewna lipowego. Przedstawia Św. Jana Nepomucena w postawie stojącej w lekkim kontrapoście. W dłoniach trzyma krucyfiks i palmę - symbol męczeństwa. Ubrany jest w strój kapłański: czarną sutannę, na którą nałożona jest biała rokieta wykończona koronką.
Na wierzch narzucona jest czarna peleryna zawiązana pod brodą sznurem z ozdobnymi frędzlami. Na głowie czarny biret.
Wokół głowy Świętego jest, wykonana z metalu i pomalowana zieloną farbą, aureola z pięcioma gwiazdami symbolizującymi pięć cnót męczeńskich. Karnacja blado różowa, włosy i broda brązowe. Spod fałdów szat sutanny widoczne czubki butów. Postać umieszczona na prostej podstawie w kolorze szarym.
Dzieje rzeźby Jana Nepomucena z Jodłowej nie są do końca znane. W przeszłości kilka razy odnawiana, darzona kultem. Według tradycji ludowej Św. Jan Nepomucen chronił pola i zasiewy przed powodzią i suszą. Rzeźba znajdowała się za metalową kratą w niszy murowanej dzwonnicy, przy zabytkowym drewnianym kościele w Jodłowej. Prawdopodobnie, jest to pierwotne miejsce przeznaczenia rzeźby.
Dzwonnica datowana jest tak jak omawiana rzeźba na wiek XVIII, a nisza niewątpliwie przeznaczona jest na przedstawienie figuralne. Wspólne datowanie jest podstawą do stwierdzenia, że figura Jana Nepomucena mogła być przeznaczona do takiej ekspozycji.
Stan zachowania rzeźby jest bardzo zły. Drewno figury jest słabe, gdyż przez kilkaset lat rzeźba ulegała naturalnym procesom niszczenia, spowodowanymi różnymi czynnikami biologicznymi i fizykochemicznymi. Widoczne są pęknięcia drewna z przodu na prawej stronie figury i z tyłu na jej lewej stronie. Brakuje palca wskazującego w prawej ręce Świętego. Dolne partie rzeźby prawdopodobnie uległy zniszczeniu i podstawa została przekształcona podczas wcześniejszych reperacji - na jej wierzch dołożono deseczki, umocowane obecnie skorodowanymi gwoździami.
Rzeźba kilkakrotnie poddawana była próbom odnawiania. Ostatnie przemalowanie wykonane jest w technice olejnej. Jest to jednorodne przemalowanie bez jakichkolwiek wartości estetycznych i walorów artystycznych.
Stan zachowania polichromii jest tragiczny. Warstwy malarskie odpadają łuskami od drewna. Jest wiele pęcherzy i odspojeń. Warunki przechowywania figury nie były stabilne. Rzeźba była narażona na działanie czynników zewnętrznych takich jak zacinająca woda opadowa, zmiany wilgotności, skoki temperatur. Powodowało to niekontrolowaną pracę drewna, które kurczyło się i pęczniało. Doprowadziło to do tak znacznego odspojenia gruntów kredowo-klejowych i warstw malarskich.
Na podstawie wstępnych odkrywek stwierdzono obecność warstw pochodzących, z co najmniej czterech okresów historycznych. Pod trzema warstwami olejnych przemalowań ujawniono prawdopodobnie pierwotną polichromię wykonaną w technice temperowej na zaprawie kredowo klejowej: ugrowo-różowa karnacja, fioletowa gronostajowa peleryna z czerwoną podszewką i złoconymi frędzlami, niebieska sutanna, czarny biret, na białej rokiecie złocona koronka. Stan zachowania polichromii jest bardzo zły. Zaprawa pudruje się i warstwa malarska odpada od podłoża.
Również na krucyfiksie i palmie stwierdzono obecność polichromii na gruntach kredowo-klejowych.
Znajdująca się naokoło głowy Świętego metalowa aureola z pięcioma gwiazdami jest skorodowana. Pod zieloną warstwą farby olejnej ujawniono złocenie.

Zabiegi konserwatorskie wykonane przy jodłowskiej rzeźbie:
1. Wstępne odczyszczenie obiektu z kurzu i powierzchniowych zabrudzeń, mechanicznie za pomocą miękkiego pędzla i odkurzacza.
2. Podklejenie pęcherzy i odspojeń warstw zapraw i polichromii.
3. Odsłonięcie pierwotnej XVIII-wiecznej polichromii.
4. Mechaniczne usunięcie skalpelem wadliwych technicznie i estetycznie kitów, które wystają poza powierzchnię ubytków, są słabo związane z podłożem.
5. Usunięcie listewek dołożonych do podstawy rzeźby.
6. Oczyszczenie aureoli z pięcioma gwiazdami z pokrywającej metal rdzy.
7. Pobranie próbek do analizy chemicznej pigmentów i spoiw.
8. Zabieg impregnacji wzmacniającej osłabiona strukturę drewna.
9. Uzupełnienie pęknięć i ubytków drewna dwuskładnikową masą epoksydową.
10. Uzupełnianie ubytków formy rzeźbiarskiej (rekonstrukcja palca wskazującego w prawej dłoni) w drewnie lipowym (lipę należy profilaktycznie nasączyć preparatem owado- i grzybobójczym), lub dwuskładnikową masą epoksydową.
11. Prawidłowe zrekonstruowanie podstawy rzeźby.
12. Zabezpieczenie metalu wieńca z gwiazdami przed korozją.
13. Uzupełnienie scalające zachowane fragmenty warstwy zaprawy.
14. Zrekonstruowanie złoceń w technice klejowej na ornamencie szaty i frędzlach pelerynki.
15. Wykonanie na wieńcu z gwiazdami złocenia w technice olejnej.
16. Rekonstrukcja pierwotnej polichromii, wcześniej zabezpieczając polichromię werniksem ochronnym retuszerskim.
17. Zabezpieczenie powierzchni rzeźby przed czynnikami atmosferycznymi.

Ogólny koszt prac konserwatorskich: 20 875,00 PLN (słownie: dwadzieścia tysięcy osiemset siedemdziesiąt pięć złotych). Kwota dotacji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Przemyślu: 10 000,00 PLN (słownie: dziesięć tysięcy złotych) tj. 47,9 %. Pozostałą część kwoty zapłaciła Parafia rzym-kat. pw. św. Stanisława BM w Jodłowej.